ธุรกิจแบบไม่แสวงหาผลกำไร (Nonprofit Organization) เป็นองค์กรที่ดำเนินกิจกรรมเพื่อประโยชน์สาธารณะโดยไม่หวังผลตอบแทนทางการเงิน องค์กรเหล่านี้มีบทบาทสำคัญในการขับเคลื่อนสังคมและช่วยเหลือชุมชนในหลากหลายด้าน เช่น การศึกษา สาธารณสุข สิ่งแวดล้อม สิทธิมนุษยชน เป็นต้น
ในการสร้างธุรกิจแบบไม่แสวงหาผลกำไร การเลือกโครงสร้างที่เหมาะสมเป็นสิ่งสำคัญ เพราะโครงสร้างจะส่งผลต่อการดำเนินงาน การบริหารจัดการ และการจัดหาเงินทุนขององค์กร โครงสร้างธุรกิจแบบไม่แสวงหาผลกำไรที่นิยมใช้กัน ได้แก่
- องค์กรไม่แสวงหาผลกำไรแบบทั่วไป (General Nonprofit Organization) องค์กรประเภทนี้ไม่มีข้อจำกัดด้านวัตถุประสงค์หรือกิจกรรม สามารถสร้างรายได้จากกิจกรรมต่างๆ เช่น การบริจาค การระดมทุน การจำหน่ายสินค้าหรือบริการ เป็นต้น
- มูลนิธิ (Foundation) มูลนิธิเป็นองค์กรไม่แสวงหาผลกำไรที่มีวัตถุประสงค์เฉพาะเจาะจง เช่น มูลนิธิเพื่อการศึกษา มูลนิธิเพื่อสิ่งแวดล้อม เป็นต้น มูลนิธิมักมีทุนเริ่มต้นจากผู้มีจิตศรัทธาหรือองค์กรต่างๆ และสามารถจัดหาเงินทุนเพิ่มเติมจากกิจกรรมต่างๆ เช่น การบริจาค การระดมทุน การจำหน่ายสินค้าหรือบริการ เป็นต้น
- สหกรณ์ (Cooperative) สหกรณ์เป็นองค์กรไม่แสวงหาผลกำไรที่เกิดจากการรวมตัวกันของคนกลุ่มหนึ่งเพื่อดำเนินกิจกรรมร่วมกัน เช่น สหกรณ์ออมทรัพย์ สหกรณ์การเกษตร สหกรณ์ร้านค้า เป็นต้น สหกรณ์มีสมาชิกเป็นเจ้าของและบริหารจัดการร่วมกัน
- สมาคม (Association) สมาคมเป็นองค์กรไม่แสวงหาผลกำไรที่เกิดจากการรวมตัวกันของคนกลุ่มหนึ่งเพื่อส่งเสริมและปกป้องผลประโยชน์ร่วมกัน เช่น สมาคมวิชาชีพ สมาคมอุตสาหกรรม สมาคมการค้า เป็นต้น สมาคมมีสมาชิกเป็นเจ้าของและบริหารจัดการร่วมกัน
การเลือกโครงสร้างธุรกิจแบบไม่แสวงหาผลกำไรที่เหมาะสมควรพิจารณาจากปัจจัยต่างๆ เช่น
- วัตถุประสงค์ขององค์กร องค์กรที่มีวัตถุประสงค์เฉพาะเจาะจงอาจเหมาะกับโครงสร้างที่เป็นมูลนิธิ
- ขนาดขององค์กร องค์กรขนาดใหญ่อาจเหมาะกับโครงสร้างที่เป็นสมาคมหรือสหกรณ์
- แหล่งที่มาของเงินทุน องค์กรที่เน้นการระดมทุนจากภาคเอกชนอาจเหมาะกับโครงสร้างที่เป็นองค์กรไม่แสวงหาผลกำไรแบบทั่วไป
- ลักษณะการดำเนินกิจกรรม องค์กรที่ดำเนินกิจกรรมที่มีความเสี่ยงสูงอาจเหมาะกับโครงสร้างที่เป็นสหกรณ์
นอกจากการเลือกโครงสร้างที่เหมาะสมแล้ว ธุรกิจแบบไม่แสวงหาผลกำไรยังควรให้ความสำคัญกับการบริหารจัดการที่ดี เพื่อให้องค์กรสามารถดำเนินงานได้อย่างมีประสิทธิภาพและบรรลุวัตถุประสงค์ที่ตั้งไว้